ΣΚΟΠΟΣ
Το ερευνητικό έργο ADAQUA, σκοπό έχει να προσφέρει στους Κύπριους ενδιαφερόμενους φορείς και τελικούς αποδέκτες, νέα, πρακτικά περιβαλλοντικά εργαλεία για την υποστήριξη, πρόβλεψη και διαχείριση των προβλημάτων ρύπανσης και μόλυνσης των ρεόντων υδάτων. Αυτό θα γίνει μέσω της ενσωμάτωσης κατάλληλων, νέων οικολογικών, μικροβιολογικών και υδρολογικών μεθόδων σε ένα εργαλείο για την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας.
ΣΤΟΧΟΙ
Το ADAQUA συμβάλει σημαντικά στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων της Κύπρου, βοηθώντας στην προστασία και αποφυγή περαιτέρω επιδείνωσης της ποιότητας των ρεόντων υδάτων. Το έργο συγκεντρώνει μια διεθνή διε-επιστημονική ομάδα που στόχο έχει να παρέχει -για τις δύο πιλοτικές λεκάνες άπορροής των ποταμών Λιμνάτη και Γαρύλλη στην Επαρχία Λεμεσού- τα ακόλουθα:
· Οικολογική Αξιολόγηση της ποιότητας του νερού, η οποία θα επικεντρωθεί στις κοινότητες των βενθικών μακροασπονδύλων και την ανταπόκρισή τους σε περιβαλλοντικές πιέσεις.
· Ποσοτική αξιολόγηση και προσδιορισμός των πηγών εντερικής μόλυνσης του νερού, με την εφαρμογή της μεθόδου «Μicrobial source tracking (MST)» στις πιλοτικές λεκάνες απορροής και ανταπόκρισή τους σε περιβαλλοντικές πιέσεις.
· Χάρτης ρυπαντικού κινδύνου στις πιλοτικές λεκάνες απορροής, που θα συνδυάζει τις προαναφερόμενες προσεγγίσεις με πληροφορίες για τη χρήση γης και υδρομορφολογικά δεδομένα.
Τα αποτελέσματα του έργου θα υποστηρίξουν ενδιαφερόμενους, τελικούς χρήστες και τεχνοκράτες στα κέντρα λήψης αποφάσεων, κατά την δεύτερη διαχειριστική περίοδο -σε επίπεδο λεκάνης απορροής- όπως προνοεί η Οδηγία Πλαίσιο περί Υδάτων (2000/60/ΕΕ). Θα παρέχει επίσης τη βάση για πιο ορθολογική πρόβλεψη των κινδύνων και στρατηγική ανταπόκριση στις κλιματικές αλλαγές, γεωργική και οργανική ρύπανση. Το έργο θα δώσει επίσης πληροφορίες για την ανάπτυξη «Σχεδίου Ασφάλειας Πόσιμου Νερού- Drinking Water Safety Plan» όπως προνοεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Ειδικοί Επιστημονικοί και Τεχνολογικοί Στόχοι
1. Οικολογική αξιολόγηση της ποιότητας των ρεόντων υδάτων, με βάση τη σύνθεση των βιοκοινοτήτων των βενθικών μακροασπονδύλων, σε σχέση με βιοκοινότητες υπό αδιατάραχτες συνθήκες. Θα γίνει αξιολόγηση των ενδιαιτημάτων μέσα και γύρω από το υδάτινο σώμα σε κάθε σημείο δειγματοληψίας.
2. Προκειμένου να προσδιοριστεί η πηγή της εντερικής μόλυνσης στα υδάτινα σώματα, εφαρμόζεται η τεχνική «phage-lysis» της μεθόδου MST στις πιλοτικές λεκάνες απορροής. Η εμπειρογνωμοσύνη του Γενικού Κρατικού Χημείου και του Πανεπιστημίου του Brighton, επιτρέπει την εξέταση της εφαρμοσιμότητας υφιστάμενων στελεχών βακτηρίων- δεικτών συγκεκριμένης πηγής ρύπανσης στην Κύπρο και την ανάπτυξη τοπικών δεικτών. Επιπρόσθετα, μετρούνται οι συγκεντρώσεις των κλασσικών δεικτών εντερικής μόλυνσης (Escherichia coli, intestinal enterococci και coliphages) και συνδιάζονται με τα δεδομένα της ροής, ώστε να υπολογιστεί η παροχή εντερικής μόλυνσης στις λεκάνες απορροής.
3. Ένας ηλεκτρονικός χάρτης ρυπαντικού κινδύνου στις πιλοτικές λεκάνες απορροής θα ενσωματώνει τα δεδομένα που συλλέχθηκαν στο πλαίσιο των Στόχων 1 και 2 όπως αναφέρονται πιο πάνω. Αυτή η νέα προσέγγιση στη διαχείριση της λεκάνης απορροής θα δώσει πολύτιμες πληροφορίες στους τελικούς χρήστες
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
Βιβλιογραφική ανασκόπηση κατά τους πρωτους 12 μήνες του έργου θα ενημερώνει το 19μηνο πρόγραμμα δειγματοληψιών στις λεκάνες απορροής των ποταμών Λιμνάτη και Γαρύλλη. Θα ακολουθήσει στατιστική ανάλυση των δεδομένων καθώς και δημιουργία των ηλεκτρονικών χαρτών ρυπαντικού κινδύνου, που θα αποτελέσουν πλατφόρμα αξιολόγησης των επιπτώσεων αλλαγής χρήσεων γης, υδρο-μορφολογικών παραμέτρων και κλιματικών αλλαγών στην ποιότητα του νερού των υπό μελέτη υδάτινων σωμάτων. Οι δραστηριότητες θα υποστηρίζονται από πρόγραμμα εκπαίδευσης των εταίρων και διάχυσης των αποτελεσμάτων.
ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
1. Βιβλιογραφική ανασκόπηση θεμάτων ελέγχου ρύπανσης των ποταμών στην Κύπρο και κοντινά νησιά.
2. Χάρτες ρυπαντικού κινδύνου σε μορφή Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών.
3. Ιστοσελίδα του έργου.
4. Διάχυση των αποτελεσμάτων του έργου με παρουσιάσεις σε διεθνή συνέδρια, δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, ημερίδα, εκπαιδευτικό πακέτο για τη διαχείριση της λεκάνης απορροής για μαθητές και φοιτητές.
ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ
Τα αποτελέσματα του έργου θα υποστηρίξουν την επίτευξη του στόχου της «καλής οικολογικής ποιότητας» των επιφανειακών υδάτων του νησιού και θα παρέχει πλαίσιο για μελλοντική εφαρμογή «Σχεδίου Ασφάλειας Πόσιμου Νερού- Drinking Water Safety Plan».
ΔΕΣΜΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Δέσμη Εργασίας 1- Διαχείριση Έργου
Πρωταρχικός στόχος του Adaqua, είναι η διασφάλιση χρηστής στρατηγικής διαχείρισης και κατάλληλων εσωτερικών και εξωτερικών μηχανισμών επικοινωνίας ώστε να εξασφαλίζεται η αποτελεσματική έκβαση του έργου και η διάχυση των αποτελεσμάτων του σε ενδιαφερόμενους φορείς και τελικούς χρήστες. Η επιτυχής ολοκλήρωση και η ευρεία διάχυση των αποτελεσμάτων θα εξασφαλίσουν ότι το Adaqua έχει σημαντική και βιώσιμη συνεισφορά στο Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής και μελλοντικές εθνικές στρατηγικές διαχείρισης.
Δέσμη Εργασίας 2- Διάχυση Αποτελεσμάτων
Η αποτελεσματική μεταφορά της γνώσης είναι κλειδί για την επιτυχία του Adaqua. Η Στρατηγική Εκμετάλευσης του Έργου, θα καθορίσει πώς θα επιτευχθεί η ικανοποιητική και διαφανής επικοινωνία των αποτελεσμάτων του έργου στους ενδιαφερόμενους φορείς και τελικούς χρήστες, τόσο κατά τη διάρκεια του έργου όσο και μετά την ολοκλήρωσή του. Οι εταίροι είναι πρόθυμοι να συμμετέχουν σε καινοτόμες πρωτοβουλίες επικοινωνίας. Τέτοια είναι η διοργάνωση και εκτέλεση εργαστηρίου από το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικών Μελετών (θυγατρικού ιδρύματος του Terra Cypria) με εκπαιδευτικές δραστηριότητες για μαθητές και φοιτητές, με γνώμονα την διασφαλίση της μεταφοράς των αποτελεσμάτων του έργου με πολλαπλασιατική δράση.
Δέσμη Εργασίας 3- Βιβλιογραφική Ανασκόπηση της Διαχείρισης των Υδάτινων Σωμάτων στη Κύπρο
Κλειδί για την προσαρμογή του υφιστάμενου Σχεδίου Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής είναι η καλύτερη κατανόηση του τι έχει επιτευχθεί μέχρι στιγμής στον τομέα της διαχείρισης της ποιότητας των ρεόντων υδάτων στην Κύπρο. Ένας αρχικός στόχος του έργου θα είναι η δημοσίευση μιας ολοκληρωμένης βιβλιογραφικής επισκόπησης για την διαχειρίση της ποιότητας των νερών στις λεκάνες απορροής του νησιού, τα επιτεύγματα προηγούμενων στρατηγικών και πολιτικών καθώς και τη φύση συγκεκριμένων γνωστικών κενών που δρουν ως εμπόδια για την καλύτερη κατανόηση της δυναμικής της ποιότητας των υδάτων.
Δέσμη Εργασίας 4 – Στοχευμένο πρόγραμμα δειγματοληψιών και εργαστηριακών αναλύσεων
Ο κύριος στόχος της συγκεκριμένης Δέσμης Εργασίας είναι η συλλογή αντιπροσωπευτικών δειγμάτων νερού από επιλεγμένα σημεία κατά μήκος των λεκανών απορροής των ποταμών Λιμνάτη και Γαρύλλη, στην επαρχία Λεμεσού, καθώς και η εκτέλεση και καταγραφή των αποτελεσμάτων οικολογικών και μικροβιολογικών αναλύσεων.
Η δειγματοληψία οικολογικών δεδομένων θα στοχεύει τις βιοκοινότητες βενθικών μακροασπονδύλων, σε 15 επιλεγμένα σημεία στις δύο λεκάνες απορροής. Η δειγματοληψία και ανάλυση του ζωοβένθους θα εστιάσει στη μελέτη της σύνθεσης και σχετικής αφθονίας, βαθμονόμηση και ομαδοποίηση των σημείων, με βάση μετρικούς δείκτες. Οι ιολογικές αναλύσεις σκοπό θα έχουν να διαχωρίσουν τις πιθανές πηγές εντερικής μόλυνσης με την τεχνική ‘phage-lysis’ της μεθόδου «Microbial Source Tracking- MST». Όλες οι δράσεις στη Δέσμη Εργασίας, θα υποστηριχτούν από συνεδρίες μεταφοράς τεχνογνωσίας ανάμεσα στους εταίρους του Έργου.
Οι δειγματοληψίες θα πραγματοποιηθούν για περίοδο 19 μηνών, σε επιλεγμένα σημεία που παρέχουν αντιπροσωπευτική εικόνα της οικολογικής και μικροβιολογικής κατάστασης των δύο λεκανών απορροής. Δείγματα βενθικών μακροασπονδύλων θα λαμβάνονται σε μηνιαία βάση, ενώ δείγματα για προσδιορισμό των φυσικοχημικών παραμέτρων και μικροβιολογικών δεικτών, θα λαμβάνονται κάθε δύο εβδομάδες στην κάθε λεκάνη απορροής.
Δέσμη Εργασίας 5 – Ανάλυση και ερμηνεία δεδομένων
Κύριος στόχος της συγκεκριμένης Δέσμης Εργασίας είναι η διερεύνηση στατιστικών σχέσεων μεταξύ ανεξάρτητων μεταβλητών (βιοκοινότητες ασπονδύλων, βακτηριολογικά και ιολογικά δεδομένα) και εξαρτημένων περιβαλλοντικών παραμέτρων όπως χρήση γης, υδρομορφολογικών και φυσικοχημικών δεδομένων. Στατιστικά εργαλεία θα χρησιμοποιηθούν για να εξαχθούν πρότυπα και συσχετισμοί για αξιολόγηση τόσο της υφιστάμενης ποιότητας όσο και μελλοντικών δεικτών ρυπαντικού κινδύνου.
Δέσμη Εργασίας 6 – Δημιουργία Χαρτών Ρυπαντικού κινδύνου Λεκάνης Απορροής
Το Adaqua καινοτομεί στον τρόπο με τον οποίο σκοπεύει να ενσωματώσει οικολογικά, υδρολογικά και μικροβιολογικά δεδομένα για τη δημιουργία ενός εργαλείου αξιολόγησης του κινδύνου, που θα βοηθήσει στον έλεγχο της μόλυνσης και ρύπανσης στην πηγή και θα προωθήσει προληπτικές δράσεις έναντι μελλοντικών κινδύνων για τη δημόσια υγεία και την υδάτινη οικολογία. Τα δεδομένα που θα προκύψουν από τις Δέσμες Εργασίας 4 και 5 θα έχουν σημαντική χωροταξική διάσταση. Ως εκ τούτου θα χρησιμοποιηθούν σε περιβάλλον Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών προκειμένου να δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικό και βιώσιμο εργαλείο αξιολόγησης των υφιστάμενων και μελλοντικών κινδύνων μόλυνσης των ρεόντων υδάτων. Η αξιολόγηση θα υποστηριχθεί από συνεδρίες μεταφοράς της τεχνογνωίας.
Οι χάρτες ρυπαντικού κινδύνου θα απεικονίζουν τις υφιστάμενες σημειακές και διάχυτες πιέσεις στις πιλοτικές λεκάνες απορροής. Θα μπορούν κατ’ επέκταση να χρησιμοποιηθούν στην προώθηση μετριαστικών μέτρων και να παρέχουν πλαίσιο για τη δημιουργία συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης που θα στοχεύει και θα ελαχιστοποιεί τα δυσμενή αποτελέσματα μελλοντικής ρύπανσης. Η αρχή που διέπει τη Δέσμη Εργασίας 6 είναι ότι τα αποτελέσματα πρέπει να είναι μεταβιβάσιμα σε άλλες λεκάνες απορροής της Κύπρου, ώστε να μπορούν να εντοπιστθούν και να αξιολογήθούν βασικοί παράγοντες που ενδεχομένως εμποδίζουν στο παρόν στάδιο τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων.
