Ορισμός: Σύνθετη λέξη. Αποτελείται από την λέξη Ελονοσία (νόσος των ελών) και το στερητικό α. Είναι δηλαδή η εργασία εκείνη η οποία αποσκοπεί στην ελαχιστοποίηση/εξάληψη της μετάδοσης της νόσου των ελών, γνωστής ως Μαλάριας. Κύριο χαρακτηριστικό της εργασίας αυτής είναι η καταπολέμηση των κουνουπιών, τα οποία αποτελούν και τον κύριο τρόπο μετάδοσης της νόσου, κυρίως στο προνυμφικό στάδιο αλλά και στο ενήλικο. Επιτυγχάνεται με διάφορα μέσα καταπολέμησης των κουνουπιών όπως:

Α. Χημικά: Αποτελούνται κυρίως από τεχνητές ουσίες και διαχωρίζονται σε ακμαιοκτόνα, δηλαδή αυτά που σκοτώνουν τα ενήλικα κουνούπια ή αλλιώς τα τέλεια έντομα και σε προνυμφοκτόνα, δηλαδή αυτά που σκοτώνουν τις προνύμφες κουνουπιών.
Επίσης διαχωρίζονται σε καρβαμιδικά, οργανοφωσφορικά, πυρεθροειδή, ρυθμιστές ανάπτυξης κ.λπ ανάλογα με το είδος του ενεργού συστατικού από το οποίο είναι κατασκευασμένα.

Β. Βιολογικά. Περιλαμβάνουν α) τους βακίλους, οι οποίοι σκοτώνουν τις προνύμφες με τις τοξίνες τους β) τα προνυμφοφάγα ψάρια (Gambusia affinis) γ) ανταγωνιστές όπως aragonflies, βάτραχους κ.λπ.

Γ. Φυσικά. Περιλαμβάνουν αυλακώματα για αποστράγγιση ή περιορισμό του νερού και / η αύξηση της ταχύτητας του, γέμισμα κολύμπων με χώμα, καθάρισμα άγριας βλάστησης, επιδιόρθωση αποχετευτικών συστημάτων, κάλυψη ή τρύπημα δοχείων στα οποία μπορεί να παραμείνει στάσιμο νερό κ.λπ.

Κατά τα τελευταία χρόνια καταβάλλεται παγκόσμια προσπάθεια ώστε όλα τα πιο πάνω μέσα καταπολέμησης να χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό μεταξύ τους με έμφαση και προτεραιότητα στα βιολογικά και φυσικά μέσα ώστε α) να μειώνεται στο ελάχιστο η ανάγκη χρήσης χημικών, τα οποία αναπόφευκτα έχουν επιβλαβείς επιπτώσεις στον άνθρωπο και στο περιβάλλον και β) να μειώνεται η πιθανότητα ανάπτυξης ανθεκτικότητας.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Στην Κύπρο η ανάγκη για ανθελονοσιακή εργασία προέκυψε από πολύ παλιά, καθώς λόγω της γεωγραφικής της θέσης αποτελούσε ιδανικό χώρο για ανάπτυξη εστιών ανωφελών κουνουπιών. Χαρακτηριστικά κατά τις δεκαετίες του 1930 και 1940 αναφερόταν γύρω στις 5,000 – 10,000 κρούσματα Μαλάριας το χρόνο. Αυτός, ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός κρουσμάτων επέβαλε την επιτακτική ανάγκη στις τότε Αρχές (Βρετανικές) να προβούν στη δημιουργία διαφόρων ανθελονοσιακών προγραμμάτων.

Το πρώτο και σπουδαιότερο ανθελονοσιακό πρόγραμμα, το οποίο ξεκίνησε δοκιμαστικά τον Απρίλιο του 1945 στην περιοχή της Καρπασίας, ήταν το "KARPAS ANOPHELES MALARIA ERADICATION SCHEME". Το πρόγραμμα αυτό αντέγραφε βασικές αρχές επιτυχημένων προγραμμάτων που έγιναν την εποχή εκείνη, στην Βραζιλία και την Αίγυπτο για την καταπολέμηση του ανωφελούς κουνουπιού An. gambiae. Τελειώνοντας το πρόγραμμα αυτό τον Οκτώβριο του ιδίου χρόνου, διαπιστώθηκε ότι είχε θεαματικά θετικά αποτελέσματα. Με βάση τα γεγονότα αυτά αργότερα εφαρμόστηκε πανομοιότυπο πρόγραμμα σε ολόκληρο το νησί με αποτέλεσμα να απαλλαγεί η Κύπρος από την φοβερή αυτή ασθένεια (1950).

ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Η Ανθελονοσιακή εργασία συνεχίζεται, στη βάση του προαναφερθέντος προγράμματος, μέχρι σήμερα με τις μόνες βασικές διαφορές να είναι:

1. Η ίδρυση και λειτουργία εργαστηρίου Ιατρικής Εντομολογίας και η διενέργεια βιολογικής
ανθελονοσίας.
2. Τα είδη των εντομοκτόνων που χρησιμοποιούνται,
3. Η έμφαση που δίνεται τώρα στις φυσικές μεθόδους καταπολέμησης είναι πολύ μεγαλύτερη
παρά προηγουμένως.
4. Το γεγονός ότι λόγω της κατοχής η καταπολέμηση γίνεται μόνο στις ελεύθερες περιοχές
καθώς και την νεκρή ζώνη,με συνοδεία ανδρών των Ηνωμένων Εθνών.Για τα κατεχόμενα
δεν έχουμε πληροφόρηση ποια κατάσταση επικρατεί.

Συγκεκριμένα έχει πάψει να χρησιμοποιείται το οργανοχλωρικό εντομοκτόνο DDT, από το 1978 περίπου, το οποίο έχει αποδειχθεί να είναι καταστροφικό για το περιβάλλον και τον άνθρωπο, και την θέση του έχουν πάρει άλλα σκευάσματα βιολογικής κυρίως δράσης, τα οποία δρουν αρνητικά και φανατηφόρα μόνο στα κουνούπια.

ΕΘΝΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΚΟΥΝΟΥΠΙΩΝ

Οι βασικοί συντελεστές του πιο πάνω προγράμματος είναι οι ακόλουθοι:

1. Υγειονομικές Υπηρεσίες των Ι.Υ.& Υ.Δ.Υ του Υπουργείου Υγείας.
2. Υγειονομικές Υπηρεσίες των Δήμων.
3. Οι πολίτες.

Υγειονομικές Υπηρεσίες των Ι.Υ.& Υ.Δ.Υ του Υπουργείου Υγείας

Συνεχίζουν την καταπολέμηση βάση των κυριοτέρων αρχών του αρχικού προγράμματος που ξεκίνησε στη δεκαετία του 1950 και που συγκεκριμένα στοχεύει στο συστηματικό ψεκασμό, τουλάχιστο ανά δεκαπενθήμερο, όλων των στάσιμων ή σιγοτρεχούμενων νερών που βρίσκονται σε δημόσιους χώρους. Αξίζει να επανατονισθεί ότι στις μέρες μας δεν χρησιμοποιούνται πλέον επικίνδυνα εντομοκτόνα για την υγεία των ανθρώπων η του περιβάλλοντος όπως π.χ το DDT, αλλά, άλλα νεώτερα εντομοκτόνα μερικά από τα οποία έχουν επιλεκτική δραστικότητα εναντίον των κουνουπιών. Επίσης γίνεται προσπάθεια εναλλαγής εντομοκτόνων ώστε να αποφεύγεται η ανάπτυξη ανθεκτικότητας μεταξύ των πληθυσμών των κουνουπιών. Περαιτέρω δίνεται μεγάλη έμφαση στις φυσικές μεθόδους καταπολέμησης.

Για τους πιο πάνω ψεκασμούς η Υπηρεσία εργοδοτεί 166 υγειονομικούς εργάτες Παγκύπρια οι οποίοι τυγχάνουν της κατάλληλης εκπαίδευσης/κατάρτισης και τους χορηγείται κατάλληλος ιματισμός και εξάρτηση. Επιπρόσθετα με τους ψεκασμούς εναντίον των προνυμφών των κουνουπιών αλλά και των τέλειων εντόμων ασχολούνται, κατά τους χειμερινούς μήνες, και με τον καθαρισμό ποταμών και ρυακιών.

Υπό την ευθύνη των Υγειονομικών Υπηρεσιών βρίσκεται και το Εργαστήριο Ιατρικής Εντομολογίας, το οποίο ιδρύθηκε το 1996 μετά από εισήγηση της Π.Ο.Υ και του οποίου βασικός στόχος είναι:

1. Μέσα από διάφορα πειράματα να εντοπίζεται ο βαθμός ανθεκτικότητας ή ευαισθησίας των κουνουπιών, σε διάφορες περιοχές της Κύπρου, στα διάφορα εντομοκτόνα, με απώτερο στόχο να υποβάλλονται εισηγήσεις για εναλλακτικό τρόπο καταπολέμησης.

2. Να προβεί σε αναγνώριση των διαφόρων ειδών κουνουπιών ούτως ώστε να δημιουργηθεί αρχείο ειδών κουνουπιών. (Σημειωτέων ότι υπάρχουν ασθένειες οι οποίες συνδέονται με συγκεκριμένα είδη).

Δημοτικές Υγειονομικές Υπηρεσίες.

Εντός των ορίων της κάθε Δημοτικής Αρχής την άμεση ευθύνη για την ανθελονοσιακή εργασία φέρουν οι οικείες Υγειονομικές Υπηρεσίες οι οποίες και εφαρμόζουν διάφορα προγράμματα για την καταπολέμηση των κουνουπιών παρόμοιας φύσεως με τα προγράμματα των Υγ. Υπηρεσιών του Υπουργείου Υγείας.

Συμβολή Πολιτών.

Η συμβολή των πολιτών αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην προσπάθεια για καταπολέμηση των κουνουπιών. Απλές ενέργειες όπως οι ακόλουθες, τις οποίες μπορεί να εφαρμόσει ο καθένας στην οικία και στα κτήματα του, θα μπορούσαν να βοηθήσουν πολύ στην προσπάθεια των αρμοδίων φορέων, να μειώσουν την οχληρία αλλά και την πιθανή μετάδοση ασθενειών, μέσω των κουνουπιών :

1. Απομάκρυνση ή καταστροφή όλων των δοχείων (κουβάδων, γουρνών, ποτίστρων, ανθοδοχείων, μπουκαλιών, παλαιών ελαστικών κλπ.) τα οποία είναι δυνατόν να συγκεντρώσουν νερό. Δοχεία τα οποία είναι χρήσιμα πρέπει να είναι αναποδογυρισμένα ή με τέτοιο τρόπο τοποθετημένα ώστε να μην συγκεντρώνουν νερό, ενώ δοχεία τα οποία χρησιμοποιούνται ειδικά για τη φύλαξη νερού πρέπει να διατηρούνται κλειστά, με κατάλληλα εφαρμοστά καλύμματα.

2. Η αντικατάσταση ή συντήρηση των κατεστραμμένων καπακιών των βόθρων και όλων των αποχετευτικών συστημάτων θεωρείται μεγάλης σημασίας. Το γρασάρισμα τους και ακολούθως το ερμητικό τους κλείσιμο είναι απαραίτητα. Επίσης προσοχή πρέπει να δίνεται στον αγωγό εξαερισμού του βόθρου, του οποίου το στόμιο θα πρέπει να είναι καλυμμένο με δικτυωτό πλέγμα. Τα φρεάτια αποχετεύσεως να ψεκάζονται συχνά ιδίως τους θερμούς μήνες, με κατάλληλα προνυμφοκτόνα ή να τοποθετείται σε αυτά μικρή ποσότητα ακάθαρτου πετρελαίου.

3. Η επιδιόρθωση ή αντικατάσταση των κατεστραμμένων/οξειδωμένων υδαταποθηκών (ντεπόζιτων) είναι υψίστης σημασίας.

4. Η τοποθέτηση μικρών ψαριών (Gambusia affinis) ή άλλου είδους ψαριών σε μικρές δεξαμενές και σιντριβάνια ή ψεκασμός των χώρων αυτών με κατάλληλα εντομοκτόνα είναι πολύ σημαντικός.