Με την ευκαιρία του εορτασμού της «Παγκόσμιας Μέρας Ασφάλειας Τροφίμων», η οποία εορτάζεται φέτος για πρώτη φορά, χαιρετίζω την πρωτοβουλία αυτή των Ηνωμένων Εθνών (Resolution 73/250 of the UN General Assembly) να καθιερώσει την 7η Ιουνίου κάθε χρόνου, σαν την μέρα που θα εορτάζονται τα μύρια οφέλη που έχουμε από τα ασφαλή τρόφιμα. Αυτή η μέρα δίνει ένα ισχυρό μήνυμα ανά το παγκόσμιο για τη σημαντικότητα της ασφάλειας τροφίμων στην ανθρώπινη υγεία και ευημερία.
Οι ασθένειες που προέρχονται από τα τρόφιμα (οι λεγόμενες τροφιμογενείς ασθένειες) είναι συνήθως μολυσματικές ή τοξικές στη φύση τους και προκαλούνται από βακτήρια, ιούς, παράσιτα ή χημικές ουσίες (όπως φυτοφάρμακα, αντιβιοτικά, ορμόνες, χρωστικές ουσίες, βαρέα μέταλλα, μυκοτοξίνες κ.ά.) που εισέρχονται στο σώμα μέσω μολυσμένων ή ακατάλληλων τροφίμων ή νερού.
Έχοντας υπόψιν τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ότι, 600 εκατομμύρια – δηλαδή σχεδόν 1 στους 10 ανθρώπους στον κόσμο - αρρωσταίνουν μετά από κατανάλωση μη ασφαλών τροφίμων εκ των οποίων 420 000 πεθαίνουν κάθε χρόνο, καθώς και το ότι το 40% των θανάτων παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών, δηλ. 125 000 ετησίως, προέρχονται από κατανάλωση τέτοιων τροφίμων, θεωρώ ότι το θέμα της ασφάλειας τροφίμων είναι θεμελιακό για την Δημόσια Υγεία.
Δράττομαι λοιπόν της ευκαιρίας να αναφερθώ επιγραμματικά στις προτεραιότητες και στο έργο του Γενικού Χημείου του Κράτους της Κύπρου (ΓΧΚ), στον τομέα της Ασφάλειας Τροφίμων.
Η ασφάλεια των τροφίμων αποτελεί στρατηγικό ζήτημα και καλύπτει όλη την τροφική αλυσίδα, «από το αγρόκτημα στο πιάτο του καταναλωτή», έχοντας όχι μόνο σημαντικό αντίκτυπο στην υγεία των καταναλωτών αλλά και επιπτώσεις στην οικονομία, το εμπόριο, την ευημερία των πολιτών και το μέλλον των παιδιών. Το Υπουργείο Υγείας, στοχεύοντας στη διασφάλιση και παροχή υψηλού επιπέδου υγείας προς τους πολίτες, θέτει τα θέματα υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων υψηλά στις προτεραιότητες του, αφού αυτά αποτελούν κύριες συνιστώσες για την πρόληψη τροφιμογενών ασθενειών και εχέγγυο για τη διασφάλιση της δημόσιας υγείας.
Τα τελευταία 50 χρόνια, λόγω της παγκοσμιοποίησης της αγοράς, της ελεύθερης κυκλοφορίας των αγαθών/εμπορευμάτων, της κλιματικής αλλαγής, και ιδιαίτερα της ανεπτυγμένης τεχνολογίας, η προμήθεια τροφίμων και οι καταναλωτικές συνήθειες έχουν υποστεί δραστικές αλλαγές, θέτοντας συνεχείς προκλήσεις αλλά και υποχρεώσεις τόσο στις Αρμόδιες Αρχές που ασκούν ελέγχους όσο και στα Εργαστήρια Ελέγχου.
Ο έλεγχος Τροφίμων αποτελούσε μία από τις πρώτες προτεραιότητες από της ιδρύσεως του Γενικού Χημείου του Κράτους (ΓΧΚ) το 1932. Το ΓΧΚ είναι ο κατεξοχήν αρμόδιος κρατικός φορέας του χημικού, βιολογικού, μικροβιολογικού και ραδιολογικού ελέγχου τροφίμων, πόσιμου και εμφιαλωμένου νερού, μέσα από τα 15 εξειδικευμένα στα τρόφιμα εργαστήρια του, από το σύνολο των 21 διαπιστευμένων με το διεθνές πρότυπο ποιότητας (ISO 17025:2005) εργαστηρίων του.
Επίσης, με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), το ΓΧΚ από το 2004, με βάση τον Κανονισμό (ΕΚ) αρ. 882/2004 και (ΕΕ) αρ. 2017/625 είναι το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς για ένα μεγάλο αριθμό πεδίων αναλύσεων τροφίμων και υπόκειται ετήσια σε εξωτερικούς ελέγχους από ομάδες εμπειρογνωμόνων/επιθεωρητών για την αξιοπιστία του και τη συμμόρφωση του με τις αυστηρές απαιτήσεις της ΕΕ.
Στα πλαίσια των πιο πάνω αρμοδιοτήτων του, και σύμφωνα με τις απαιτήσεις του σχετικού Κανονισμού, εφαρμόζει εθνικά προγράμματα ελέγχου, παρακολούθησης και επιτήρησης, τα οποία καταρτίζονται σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές ασφάλειας τροφίμων του Κράτους στο πλαίσιο του «Ολοκληρωμένου Πολυετούς Εθνικού Σχεδίου Ελέγχου Τροφίμων». Τα προγράμματα αυτά έχουν προληπτικό χαρακτήρα και λαμβάνονται δείγματα για έλεγχο από κρίσιμα σημεία ελέγχου. Ο σχεδιασμός τους βασίζεται στην προτεραιοποίηση του κινδύνου, τις αποκλίσεις από τη νομοθεσία και από πληροφορίες από το Σύστημα Ταχείας, Έγκαιρης Προειδοποίησης για τα Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές (RASFF) της ΕΕ.
Συγκεκριμένα κατά το 2018 εφαρμόστηκαν από το ΓΧΚ συνολικά 35 (επι συνόλου 61) επιμέρους προγράμματα ελέγχου, παρακολούθησης και επιτήρησης που αφορούσαν τα τρόφιμα και εξετάσθηκαν συνολικά 8119 δείγματα τροφίμων, για ένα μεγάλο αριθμό εξετασθέντων παραμέτρων: 232533. Ανευρέθηκαν 239 μη ικανοποιητικά δείγματα (ποσοστό 2,9%) που αφορούσαν την ασφάλεια και την ποιότητα των τροφίμων, ποσοστό μικρότερο από το αντίστοιχο για το 2017 που ήταν 3,5% (δηλ. 284 μη ικανοποιητικά δείγματα σε σύνολο εξετασθέντων δειγμάτων 8074 αντίστοιχα), πράγμα που καταδεικνύει την αποτελεσματικότητα του στοχευμένου ελέγχου με βάση την προτεραιοποίηση του κινδύνου.
Συγκεκριμένα κατά το 2018 το ποσοστό των μη συμμορφώσεων που αφορούσαν ειδικά την ασφάλεια τροφίμων ήταν 2,8%: δηλ. χημική (ρυπαντές, βαρέα μέταλλα, πρόσθετα, υπολείμματα κ.α), μικροβιολογική (παθογόνοι μικροοργανισμοί), και βιολογική (αλλεργιογόνα και ΓΤΟ) το οποίο επίσης παρουσιάζει μείωση σε σχέση με αυτό του 2017 που ήταν 3,1%.
Με τα εφαρμοζόμενα προγράμματα ελέγχου και τα αξιόπιστα και έγκαιρα αποτελέσματα του ΓΧΚ οι Αρμόδιες Υπηρεσίες οδηγήθηκαν με μεγάλη αποτελεσματικότητα στον εντοπισμό ακατάλληλων τροφίμων και άλλων προϊόντων στα κρίσιμα σημεία ελέγχου με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της εισόδου τους στην Κυπριακή αγορά και κατ΄επέκταση στην ΕΕ. Με τον τρόπο αυτό παρεμποδίστηκαν μεγάλες παρτίδες εισαγομένων ψαριών, ξηρών καρπών, οσπρίων, λαχανικών και άλλων τροφίμων ακατάλληλων προς βρώση.
Το ΓΧΚ, παρόλο τον μειωμένο προϋπολογισμό του τα τελευταία χρόνια, κατάφερε με πιο στοχευμένους ελέγχους και επαναπροσδιορισμό προτεραιοτήτων να επεκτείνει τον επίσημο έλεγχο καλύπτοντας συνεχώς νέες παραμέτρους ελέγχου, και νέες μεθόδους ανάλυσης.
Πέρα όμως από τον εργαστηριακό έλεγχο, το ΓΧΚ προχωρά ένα βήμα παραπέρα, διενεργώντας την απαραίτητη «εκτίμηση κινδύνου μέσω τροφής» και προβαίνει σε εκτιμήσεις κινδύνου από την κατανάλωση τροφίμων για τον Κυπριακό πληθυσμό και ιδιαίτερα των παιδιών στους συναφείς κινδύνους μέσω της πρόσφατης ολοκλήρωσης της Εθνικής Έρευνας για τη διατροφή του πληθυσμού της Κύπρου (EU MENU). Η επιστημονικά τεκμηριωμένη αυτή πληροφόρηση διευκολύνει τη διαχείριση κινδύνου για τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων από τις Αρμόδιες Αρχές του Κράτους καθώς και για την κατάλληλη ενημέρωση των καταναλωτών.
Το ΓΧΚ εκπονεί επίσης εφαρμοσμένη έρευνα, η οποία είναι μέρος της αναπτυξιακής πολιτικής του ΓΧΚ και αποσκοπεί στην επίλυση αναδυόμενων και υφιστάμενων κινδύνων και προβλημάτων κυρίως σε μια τέτοια εποχή όπου οι δόλιες πρακτικές στο εμπόριο τροφίμων (π.χ. Απάτη στα τρόφιμα, Διπλή Ποιότητα Τροφίμων), καλούν τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Κράτους να έχουν προληπτικούς και αποτελεσματικούς μηχανισμούς ελέγχου.
Στα πλαίσια της επικοινωνιακής πολιτικής και της διάχυσης γνώσεων το ΓΧΚ προωθεί τη διοργάνωση δράσεων και ενημερωτικών ημερίδων/ συνεδρίων με στόχο την ενημέρωση, επιμόρφωση, και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των ενδιαφερομένων, σαν πρόσθετα εργαλεία για την ποιοτική αναβάθμιση και την αποφυγή ανεπιθύμητων περιστατικών στην υγιεινή και ασφάλεια τροφίμων. Παράλληλα, στα πλαίσια της διαφάνειας, ενημερώνει τις αρμόδιες αρχές του Κράτους και τους συνεργάτες του αλλά και το ευρύ κοινό, με όλη την εξειδικευμένη γνώση και τα στοιχεία από την αξιολόγηση των εργαστηριακών του ευρημάτων, μέσα από ενημερωτικά έντυπα (τρίπτυχα, ειδικές εκδόσεις, δελτία τύπου), διαλέξεις, σεμινάρια κ.ά.
Το ΓΧΚ έχει επίσης αναπτύξει στενή συνεργασία με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα Ευρωπαϊκά Εργαστήρια Αναφοράς, το Joint Research Centre (JRC) και συμμετέχει στο Συμβουλευτικό Σώμα της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA), σε δίκτυα εμπειρογνωμόνων της EFSA που εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του, και αποτελεί το Κυπριακό Σημείο Επαφής της EFSA. Επιδιώκει με τον τρόπο αυτό να αναδείξει τον σημαντικό ρόλο της Κύπρου, ως σύνορο της Ευρώπης με Τρίτες χώρες, στην Ασφάλεια Τροφίμων.
Κλείνοντας, με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα Ασφάλειας Τροφίμων, εκφράζω την ετοιμότητα του προσωπικού του ΓΧΚ και εμού προσωπικά για την άγρυπνη διαφύλαξη της ασφάλειας τροφίμων στον τόπο μας.
Δρ. Στέλιος Γιαννόπουλος
Διευθυντής
Γενικού Χημείου του Κράτους
Λευκωσία, 6 Ιουνίου 2019
Άλλοι σχετικοί σύνδεσμοι:
http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/world-food-safety-day/about/en/
https://www.who.int/news-room/events/detail/2019/06/07/default-calendar/celebration-of-world-food-safety-day
http://www.efsa.europa.eu/
Πίσω στην προηγούμενη σελίδα